Mae ein hetifeddiaeth o’r Oes Haearn wedi ei nodi’n glir ar dirwedd Sir Benfro. A hithau’n ardal sydd, i raddau helaeth, wedi dianc rhag datblygiadau’r oes fodern, mae Sir Benfro’n frith o feini hirion, bryngaerau, patrymau caeau ac olion tai crwn o’r Oes Haearn a chynhanes.
Mae ein hetifeddiaeth o’r Oes Haearn wedi ei nodi’n glir ar dirwedd Sir Benfro. A hithau’n ardal sydd, i raddau helaeth, wedi dianc rhag datblygiadau’r oes fodern, mae Sir Benfro’n frith o feini hirion, bryngaerau, patrymau caeau ac olion tai crwn o’r Oes Haearn a chynhanes.
Gellir gweld bryngaerau ar draws Mynyddoedd y Preseli, ond y mwyaf trawiadol yw Foel Drygarn yn ei holl ysblander.
Aneddiadau arfordirol
Ar hyd yr arfordir, fe fu pobl yn manteisio ar y clogwyni pentir. I sicrhau eu bod yn ddiogel rhag ymosodiadau tuag at y tir, codwyd banciau uchel, fel y rhai sydd i’w gweld yng Nghaer Crochan Flimston a Phenmaendewi, ble elwir y banc amddiffynnol yn Glawdd y Rhyfelwr (Warrior’s Dyke).
Ac eto, nid oedd y bobl hyn o’r Oes Haearn yn hollol ryfelgar. Fe fuon nhw’n trin y tir hefyd, gan feithrin cnydau a da byw. Ar Ynys Sgomer, parhawyd i ddefnyddio ffiniau’r caeau a sefydlwyd yn ystod yr Oes Haearn am ganrifoedd ar ôl hynny. Gellir gweld ysbrydion y tai crwn yn swatio dan gysgod y llethrau sy’n wynebu’r gwynt.
Profwch yr Oes Haearn
Mae Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro yn perchen a rheoli Fryngaer o’r Oes Haearn a ail-grewyd yng Nghastell Henllys ar gyrion Mynyddoedd y Preseli. Diolch i astudiaethau archeolegol, roedd modd adeiladu tai crwn ar olion traed yr adeiladau gwreiddiol.
Mae ymwelwyr yn gallu cael blas ar yr Oes Haearn, ac mae yna gyfle i ysgolion deithio yn ôl mewn amser i helpu i baratoi gwledd gyda’r hwyr a helpu adeiladu tŷ crwn. Ond, nid nepell i ffwrdd mae ochr dywyllach bywyd Celtaidd yn llechu, ac mae angen i’r plant fod yn barod i hyfforddi fel rhyfelwyr.
