Darganfyddwch rai o’r ffeithiau a ffigyrau diddorol sy'n amlygu pam fod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro mor arbennig.
Dibenion y Parc
Mae Deddf yr Amgylchedd 1995 yn nodi mai dibenion Awdurdod Parc Cenedlaethol yw:
- Gwarchod a gwella harddwch naturiol, bywyd gwyllt a threftadaeth ddiwylliannol ardal y parc
- Hybu cyfleoedd i’r cyhoedd ddeall nodweddion arbennig yr ardal a’u mwynhau.
Mae’r Ddeddf hefyd yn nodi, wrth fynd ar drywydd y dibenion hyn, ei bod yn ddyletswydd ar yr Awdurdod i geisio meithrin lles cymdeithasol ac economaidd cymunedau lleol.
Ystadegau
- Mae Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro yn cynnwys bron y cyfan o Arfordir Penfro, pob ynys oddi ar y lan, aber y Daugleddau ac ardaloedd mawr o Fynyddoedd y Preseli a Chwm Gwaun.
- Mae’n un o’r Parciau Cenedlaethol lleiaf yn y Deyrnas Unedig, ond mae ganddo un o’r tirweddau mwyaf amrywiol.
- Mae’n siâp digon rhyfedd – ar ei fwyaf llydan mae tua 16km o led, ac ar ei fwyaf cul mae tua 100m.
- Poblogaeth sy’n byw yma 21,145 (2022)
- Hyd y morlin 420 km.
- Eiddo preifat – mae llai na 2% o ardal y Parc Cenedlaethol yn eiddo i Awdurdod y Parc.
- Mae’r Parc tua 615 km sgwâr.
- Dŵr glân – cafodd pob traeth lle samplwyd dŵr sgôr gwych (27) neu dda (1) yn 2023. I weld y sgoriau ansawdd dŵr ymdrochi diweddaraf ewch i wefan Cyfoeth Naturiol Cymru (yn agor mewn ffenestr newydd).
- 10 traeth Baner Las a 7 Gwobr Arfordir Glas (2023). I gael rhagor o wybodaeth am wobrau traeth ewch i wefan Cadwch Gymru’n Daclus (agor mewn ffenest newydd).
- Pasiwyd Deddf y Parciau Cenedlaethol a Mynediad i Gefn Gwlad ym 1949.
- Mae’r tirweddau “gorau” yn y wlad yn Barciau Cenedlaethol, ac maen nhw’n cynnwys tua 20% o gefn gwlad Prydain neu 25% os ydych chi’n cynnwys Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol.
- Mae Parciau Cenedlaethol yn bodoli er mwyn sicrhau bod y tirweddau arbennig hyn yn cael eu gwarchod er mwyn i genedlaethau’r dyfodol eu mwynhau.
Mae yna 15 Parc Cenedlaethol yn y Deyrnas Unedig
- 10 yn Lloegr – Ardal y Pegynau, Dartmoor, Dolydd Swydd Efrog, Ardal y Llynnoedd, Exmoor, The Broads, Rhosydd Gogledd Efrog, Northumberland, The New Forest a Thwyni’r De.
- 3 yng Nghymru – Eryri, Bannau Brycheiniog ac Arfordir Penfro.
- 2 yn yr Alban – Loch Lomond a’r Trossachs, Y Cairngorms (Parc Cenedlaethol mwyaf y Deyrnas Unedig).
Pam mae Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro yn lle mor arbennig?
- Dyma’r unig Barc Cenedlaethol yn y Deyrnas Unedig sydd wedi ei ddynodi’n bennaf am ei dirwedd arfordirol.
- Nid oes unlle yn y Parc Cenedlaethol sy’n fwy na 10 milltir o’r môr.
- Roedd gan 10 statws Gwobr y Faner Las yn 2023, y nifer uchaf yng Nghymru.
- Mae 7 traeth wedi ennill y Wobr Arfordir Glas yn 2023, y nifer uchaf yng Nghymru. Mae’r wobr yn cydnabod traethau bach sydd â’r safonau amgylcheddol uchaf a dŵr ymdrochi o’r radd flaenaf.
- Dyfrffordd Aberdaugleddau yw’r ail harbwr naturiol dyfnaf yn y Byd (ar ôl Harbwr Sydney yn Awstralia).
- Yn ecolegol, mae’n un o’r ardaloedd mwyaf cyfoethog ac amrywiol yng Nghymru ac mae’n cael ei chydnabod fel un sydd o bwysigrwydd rhyngwladol am amrywiaeth eang o gynefinoedd o ansawdd uchel a rhywogaethau prin.
- Mae traean o’r parau o frain coesgoch sy’n nythu ym Mhrydain yn Sir Benfro.
- Ar Ynys Gwales mae un o’r gytrefi fwyaf o fulfrain gwynion yn y byd.
Adlewyrchir gwerth uchel y Parc, o ran ei fywyd gwyllt, yn ei ddynodiadau cadwraeth, sy’n cynnwys
- 12 Ardal Cadwraeth Arbennig (mae 3 ACA morol yn gorgyffwrdd tua 75% o forlin y Parc ac yn cynnwys tua 60% o’r ardal gyda’r glannau).
- 5 Ardal Gwarchodaeth Arbennig.
- 1 Parth Cadwraeth Forol (PCF), Sgomer – un o dair yn y Deyrnas Unedig.
- 7 Gwarchodfa Natur Genedlaethol.
- 60 Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig.
- 80% o forlin y Parc Cenedlaethol o fewn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig.
Mae gan y Parc dreftadaeth ddiwylliannol gyfoethog:
- 286 Heneb Gofrestredig.
- 1234 Adeilad Rhestredig.
- 14 Ardal Gadwraeth.
- 15 o barciau a gerddi hanesyddol.
- 9 tirwedd archeolegol bwysig.
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn berchen ar ddau safle hanesyddol pwysig yng Nghastell a Melin Heli Caeriw a Phentref Oes Haearn Castell Henllys.
- Mae Castell Henllys yn fryngaer o’r Oes Haearn a ail-grewyd ac roedd yn anheddiad ffyniannus 2,500 o flynyddoedd yn ôl. Mae’n cynnwys yr unig dai crwn ym Mhrydain i gael eu hail-greu ar y safle ble cawsant eu cloddio.
- Mae Melin Caeriw yn un o 4 melin heli a adferwyd ym Mhrydain.
Beth yw swyddogaethau Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro?
1. Cynllunio
- Mae diben statudol Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn anelu at warchod nodweddion arbennig y Parc trwy ei benderfyniadau ar faterion cynllunio, tra’n caniatáu i’r cyhoedd fwynhau’r nodweddion arbennig hynny a’u deall.
- Mae Awdurdod y Parc yn penderfynu tua 500-600 o geisiadau bob blwyddyn.
- Mae perfformiad sy’n ymwneud â chynllunio yn cael ei adrodd i gyfarfodydd y Pwyllgor Archwilio ac fe’i cyhoeddir hefyd ar wefan Llywodraeth Cymru
2. Sicrhau cydbwysedd rhwng anghenion hamdden a chadwraeth
Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn gweithio i sicrhau y gall pobl fwynhau’r Parc ond eu bod yn gwneud hynny mewn ffordd sy’n mynd law yn llaw gyda’r amgylchedd a’r gymuned leol.
Rheoli Llwybr yr Arfordir
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn cynnal a chadw Llwybr Cenedlaethol 186 milltir (300km) Llwybr Arfordir Sir Benfro gyda nawdd gan Gyfoeth Naturiol Cymru.
- Lefel boddhad uchaf unrhyw lwybr yn y Deyrnas Unedig – enillodd Wobr cylchgrawn Coast am y Llwybr Arfordirol Gorau yn y Deyrnas Unedig ar gyfer 2010.
- Agorwyd Llwybr yr Arfordir ym 1970 ar ôl 17 mlynedd o ymgynghori ac adeiladu.
- Cyfanswm y codi a’r gostwng ar hyd y llwybr cyfan yw 35,000 troedfedd – mwy nag Everest.
- Y pwyntiau ar y naill ben a’r llall yw’r bont i’w dwyrain o Gastell Llanrhath a’r llithrfa i’r gogledd o Landudoch.
- Mae Llwybr Arfordir Sir Benfro yn rhan o Lwybr Arfordir Cymru.
Hawliau Tramwy Eraill
- Yn ogystal â’r 300km o Lwybr yr Arfordir, mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol hefyd yn cynnal a chadw’r rhwydwaith o 770km o Hawliau Tramwy Cyhoeddus mewndirol o fewn y Parc, gan gynnwys 188km o lwybrau ceffylau.
- Ynghyd â llwybrau caniataol a Llwybr yr Arfordir mae hyn yn ffurfio rhwydwaith o 1148km. Mae hyn yn cael ei gymharu â thua 800km o ffyrdd yn y Parc.
Rheoli Tir
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn prydlesu’r 200m o flaendraeth oddi wrth y Goron.
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn berchen ar tua 300 hectar o goetiroedd neu’n eu rheoli.
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn rheoli tua 50 o feysydd parcio/golygfannau a safleoedd picnic.
- Gostyngwyd y nifer o sticlau y mae’n rhaid eu croesi mewn ymdrech i sicrhau bod Llwybr yr Arfordir yn fwy hygyrch i bobl llai abl. Gwaredwyd 400 o sticlau neu gosodwyd gatiau yn eu lle, dros y 15 mlynedd diwethaf.
- Erbyn hyn, mae yna dros 40 o deithiau cerdded Mynediad Hwylus sydd ag arwyneb neu sydd heb rwystrau ac sy’n hygyrch i’w defnyddio gan gadeiriau gwthio neu gadeiriau olwyn addas.
- Teithiau ar y we – mae dros 200 o deithiau cylch ar gael ar y wefan.
3. Addysg a Gwybodaeth
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn rhedeg Gwasanaeth Darganfod sy’n darparu gwybodaeth ar gyfer ysgolion a cholegau ac mae’n trefnu Gweithgareddau a Digwyddiadau ar gyfer y cyhoedd.
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn rhedeg Canolfannau Gwybodaeth yn Oriel y Parc, Nhyddewi.
- Mae Canolfan Ymwelwyr Oriel y Parc yn Nhyddewi yn croesawu dros 140,000 o bobl y flwyddyn, Castell Henllys dros 20,000, y flwyddyn, a Chastell a Melin Heli Caeriw dros 40,000.
- Oriel y Parc yw Oriel a Chanolfan Ymwelwyr yr Awdurdod yn Nhyddewi ac mae’n cael ei rhedeg mewn partneriaeth ag Amgueddfa Cymru. Yn ogystal â’r oriel a’r Ganolfan Ymwelwyr, mae’n gartref i Ystafell Ddarganfod, stiwdio Artist Preswyl a siop.
- Mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol wedi datblygu nifer o lwybrau darganfod at ddefnydd y cyhoedd, sy’n eu tywys o amgylch safleoedd penodol yn y Parc. Maen nhw’n cynnwys Porth Lliw, Dinbych-y-pysgod, Trefdraeth, Porthgain a Nanhyfer.
- Mae’r prosiect Walkability yr Awdurdod yn helpu pobl o bob gallu fwynhau’r arfordir a chefn gwlad. Mae’r proseict wedi gweithio gyda dros 600 o grwpiau (dros 6,000 o gyfranogwyr) mewn mwy na 150 o leoliadau.
4. Cadwraeth
- Mae cymorth grant a help ymarferol ar gael i ailgyflwyno arferion ffermio traddodiadol i’r Parc dan Gynllun Gwarchod y Parc.
- Mae Maes Awyr Tyddewi yn eiddo i Awdurdod y Parc Cenedlaethol ac yn cael ei rheoli fel bod cynefinoedd yn cael eu gwarchod, yn enwedig glaswelltir sy’n gyfoeth o berlysiau, gweundir gwlyb ac adar sy’n nythu ar y tir fel yr ehedydd. Gwelwyd cynnydd yn y nifer o ehedyddion wedi gohirio torri’r gwair.
- ae Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn berchen ar Ganolfan Goetir Cilrhedyn sy’n defnyddio pren diamedr bach a geir yn lleol ac yn annog arferion rheoli cynaliadwy mewn coetiroedd brodorol.
Sut ydyn ni’n annog eraill i warchod yr ardal hyfryd hon
- Mae’r dirwedd arfordirol a’i bywyd gwyllt yn atyniad pwysig i ymwelwyr. Mae Llwybr yr Arfordir yn denu tua 1m o ddiwrnodau defnyddwyr bob blwyddyn ac mae’n un o asedau economaidd pwysicaf y sir.
- Helpwch yr economi lleol – arhoswch yn y Parc Cenedlaethol a chefnogwch fusnesau lleol.
- Ceisiwch ostwng eich defnydd o’r car – defnyddiwch Wasanaethau y Bysiau Arfordirol.
- Parchwch yr amgylchedd – peidiwch â phigo blodau gwyllt na tharfu ar adar sy’n nythu, cadwch eich ci ar dennyn – dilynwch y Cod Cefn Gwlad.
- Byddwch yn ddistaw – mae llonyddwch yn un o’r nodweddion arbennig a drysorir fwyaf yn y Parc.
- Cymerwch ran – gwirfoddolwch am ddigwyddiad glanhau’r traeth, fel Warden Gwirfoddol neu ymunwch efo Chyfeillion Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro.
