Ers sawl blwyddyn ydych chi wedi bod yn gyrru heibio i arwyddion ar gyrion eich tref neu’ch pentref heb wybod beth yw ystyr yr enw? Mae nifer o’r enwau lleoedd yn Sir Benfro wedi deillio o eiriau disgrifiadol o’r ardal.
Mae modd rhannu’r enwau lleoedd ledled y Parc Cenedlaethol yn fras yn enwau Cymraeg a Saesneg Eingl-Normaneg.
Mae Llanrhian, ger Tyddewi, yn enghraifft nodweddiadol o enw Cymraeg. Ystyr ‘llan’ yw ‘eglwys neu le caeedig’ a daw ‘rhian’ o enw sant o’r chweched ganrif h.y. eglwys neu anheddiad Sant Rhian.
Aneddiadau Eingl-Normanaidd o’r 11eg ganrif yw nifer o leoedd newydd, a enwyd yn aml ar ôl eu sylfaenwyr, gyda’r ôl-ddodiad ‘ton’ (tref/fferm). Felly ystyr Hodgeston yw ‘Fferm Hodge’, a soniwyd amdano gyntaf ym 1291.
Mae nifer o enwau cymysg yn goroesi, gyda chamynganu, seisnigeiddio ac, o’r herwydd, camsillafu wedi’u cawlio.
Er enghraifft, llygredd o’r Gymraeg ‘Llawr-enni’ (gwely afon Enni) yw Lawrenny.
Ceir detholiad o enwau lleoedd lleol wedi’u cyfieithu isod
|
Place Name |
Meaning |
|
Abercastle |
Abercastell yn Gymraeg |
|
Abereiddi |
Aber yr Afon Eiddi |
|
Amroth |
Llanrath yn Gymraeg – eglwys ger nant Rhath |
|
Angle |
Tir mewn cornel |
|
Bosherton |
Fferm Bosher |
|
Boulston |
Fferm Bole |
|
Broad Haven |
Soniwyd amdano yn gyntaf ym 1602, Aberllydan yn Gymraeg |
|
Brynberian |
Llyn Berrian yn wreiddiol |
|
Caerfarchell |
Caer Marchell |
|
Caldey Island |
Tarddiad Sgandinafaidd – Ynys Oer (Ynys Bŷr, sef ei habad cyntaf, yn Gymraeg) |
|
Carew |
Caeriw – bryngaer |
|
Carew Newton |
Tref newydd Caeriw |
|
Castlemartin |
Castellmartin yn Gymraeg (castell Sant Martin) |
|
Cresselly |
Creseli (Croes Eli) yn Gymraeg |
|
Cresswell Quay |
Ffynnon lle mae berwr yn tyfu |
|
Dale |
Lle yn y dyffryn |
|
Dinas Cross |
Dinas – caer |
|
Felindre Farchog |
Melin y marchog |
|
Haroldston West |
Fferm Harold |
|
Hasguard |
Sgandinafeg ‘bus skar’ – tŷ yn y dyffryn (Haskerd ar lafar) |
|
Herbrandston |
Fferm Herbrand (Harberston ar lafar yn lleol) |
|
Hodgeston |
Fferm Hodges (Hotson ar lafar yn lleol) |
|
Hook |
Ongl tir |
|
Jameston |
Fferm James |
|
Landshipping |
Long shippon – beudy |
|
Lawrenny |
Llawr- enni – gwely afon Enni |
|
Little Haven |
Soniwyd amdano gyntaf ym 1578 |
|
Llanrhian |
Eglwys Sant Rhian |
|
Llanwnda |
Eglwys Gwyndaf |
|
Lydstep |
Norseg Lowde-hop – Bae Lowde |
|
Manorbier |
Maenor-bŷr – fel Ynys Bŷr |
|
Marloes |
Moel-Rhos |
|
Milton |
Fferm y felin |
|
Middle Mill |
Y Felin Ganol yn Gymraeg, ym meddiant Esgob Tyddewi erbyn 1390 |
|
Minwear |
Mynwar yn Gymraeg – ystyr yn aneglur. O bosibl ‘Minwern’ – min y wern (Minner ar lafar yn lleol) |
|
Monington |
Fferm Mann |
|
Moylegrove |
Trewyddel yn wreiddiol – fferm llwyn a llwyn Matilda (Matilda’s Grove) erbyn 1291 |
|
Mynachlogddu |
Y fynachlog ddu |
|
Nevern |
Nanhyfer yn Gymraeg – eglwys ger afon Nyfer |
|
Newgale |
Niwgwl yn Gymraeg – ystyr yr aneglur. O bosibl enw Gwyddeleg Neugwl, Gwynedd sydd â thopograffeg debyg |
|
New Hedges |
Llan-Fair yn Gymraeg – soniwyd amdano gyntaf oddeutu 1773 |
|
Newport |
Trefdraeth yn Gymraeg |
|
Nolton |
Hen fferm |
|
Pontfaen |
Pont gerrig |
|
Penally |
Penalun – Penrhyn Alun |
|
Penycwm |
Pen y cwm |
|
Pantglasier |
Pont Glasier |
|
Porthgain |
Bae Afon Cain |
|
Roch |
Y Garn yn Gymraeg – craig lle saif castell |
|
Ramsey Island |
Naill ai ynys Hrafn ar ôl rhywun Nordig neu Lramsa – Norseg am graf y geifr. (Ynys Dewi yn Gymraeg) |
|
Rosebush |
O ‘rhos’ a ‘bush’ |
|
Sardis |
Ar ôl enw capel – Sardis oedd prifddinas Ymerodraeth Lydia |
|
Saundersfoot |
Troed Bryn Alexander |
|
Slebech |
Slebets yn Gymraeg – ystyr yn aneglur |
|
Skokholm Island |
Norseg – ynys yn y culfor (Ynys Sgogwm yn Gymraeg) |
|
Skomer Island |
Norse ‘Skalm’ and ‘ey’ = Cloven Island |
|
Solva |
Solfach yn Gymraeg – enw wedi’i gymryd o Afon Solfach |
|
St Brides |
Eglwys Sain Ffraid |
|
St Davids |
Tyddewi, ar ôl Dewi Sant, oddeutu 530-589 |
|
St Ishmaels |
Llanisan-yn-Rhos, eglwys Sant Isan |
|
St Twynells |
Eglwys Wynnio yn Gymraeg, eglwys Sant Gwynog |
|
Stackpole |
Norseg o bosibl. ‘Stakkr’ a ‘pollr’ – pwll ger craig |
|
Talbenny |
Tal-y-benni – pen crib |
|
Tenby |
Dinbych-y-pysgod yn Gymraeg |
|
The Rhos |
Y Rhos |
|
Trefin |
O bosibl Treddyn – fferm ar dir uchel |
|
Treteio |
O bosibl yn deillio o Tir-taeog – tir a oedd yn cael ei asesu ar gyfer treth |
|
Walton West |
Fferm Wale |
|
Walwyn’s Castle |
Castell Gwalchmai |
|
Warren |
O bosibl yn deillio o Goteran – gorlif nant neu ffynnon |
|
Whitchurch |
Yr eglwys wen, ond Tre-groes yn Gymraeg |
|
Wisemans Bridge |
Yn gysylltiedig â’r teulu Canoloesol Wiseman |
